DSM-5’te alkol madde kullanımı ile ilgili bozukluklar ile ilgili en göze çarpan değişiklik “bağımlılık bozuklukları olarak yeni oluşturulan kategoridir. Bu kategoride şimdilik sadece kumar oynama bozukluğu tanımlanmıştır. Belki de DSM-5’teki değişiklikler arasında en çok ses getirecek olan da budur. Çünkü tanı ölçütlerini genişletme ‘normal’ olan günlük davranışların bozukluk olarak değer-lendirilmesine neden olabilir. Ayrıca kafein ve kannabis yoksunluğu da DSM-5’te tanımlanmıştır. DSM-IV’te madde ile ilişkili bozukluklar başlığı altında toplanan bozukluklar DSM-5’te madde ile ilişkili ve bağımlılık bozuklukları adı altında toplanmıştır. Madde kötüye kullanımı ve madde bağımlılığı “madde kullanım bozuklukları” başlığı altında birleştirilmiştir. Madde kötüye kullanı-mındaki “yasal sorunlar yaşama” ölçütü çıkarılmış “aşerme ya da madde kullanımına yönelik güçlü bir istek ya da dürtü” ölçütü getirilmiştir. DSM-5’te kötüye kulanım kavramı artık hafif şiddette madde kullanım bozukluğu olarak tanımlanmaktadır. Yeni ölçütlerle bağımlılık oranlarında bir değişiklik olup olmayacağı yapılacak çalışmalarla takip edilmelidir. Show
Burayı görüntülemek için üye olarak sisteme giriş yapmanız gerekmektedir. GİRİŞ Madde kelimesi tıbbi endikasyonu dışında kullanılan ilaçları ve bir çok kimyasal maddeyi tanımlamak için kullanılmaktadır. Sigara, alkol, esrar, kokain, kafein, opioidler, halüsinojenler (LSD, esctasy), inhalanlar (benzen, toluen), sedatif hipnotikler ve diğer bir çok psikoaktif maddeler bu isim altında yer almaktadır. Maddeler zihinsel ve davranışsal aktiviteleri etkileyerek nöropsikiyatrik belirtilere, böylece psikiyatrik bozukluklara neden olmaktadırlar. TANIMLARYoksunluk: Fazla ve uzun süreli kullanılan bir maddenin sonlandırılması veya azaltılması sonucu gelişir. Maddeye özgü ruhsal veya fiziksel belirtilerin ortaya çıkması ve rahatsızlık veren bu durumdan kurtulmak için madde alma gereksiniminin duyulması ile belirli bir durumudur. Tolerans: İstenen etkiyi sağlamak için daha çok maddeye gereksinim duyma ya da aynı miktar maddenin devamlı kullanımı ile etkisinde azalma görülmesidir. Kötüye kullanım: Yineleyen sorunlar ve istenmeyen sonuçlara karşın uygunsuz, tekrarlayıcı madde kullanma biçimidir. Bağımlılık: Kullanan kişide bilişsel, davranışsal, fiziksel sorunlara yol açmasına ve sosyal uyumu bozmasına rağmen madde alma davranışının kontrol edilememesi ile belirli bir tablodur. İki tipi vardır: Fiziksel bağımlılık (Fizyolojik): Tolerans ya da yoksunluk bulguları (veya her ikisinin) olması durumundaki bağımlılığı tanımlar. Psikolojik bağımlılık (Fizyolojik olmayan): Tolerans ya da yoksunluk bulguları olmaması durumundaki bağımlılığı tanımlar. Entoksikasyon: Yakın bir geçmişte madde alımına bağlı gelişen, geri dönüşlü, maddeye özgü bir sendromdur. Maddenin merkezi sinir sistemi üzerine direkt etkisine bağlı ortaya çıkan belirgin uygunsuz davranışlar, psikolojik değişiklikler vardır. YAYGINLIKTürkiye’de madde kullanımının yaygınlığı konusunda yapılmış geniş kapsamlı çalışmalar yoktur. ABD’de nüfusun yaklaşık %37’sinin yaşamlarında bir ya da daha çok kez madde kullandığı, 18 yaşın üzerindeki nüfusun %16.7’sinin ise madde kullanımı ile ilgili sorunları olduğu bilinmektedir. Madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı ileri yaşlara göre genç yaşlarda, kadınlara göre erkeklerde, çalışanlara göre işsizlerde, yüksek eğitimlilere göre düşük eğitim düzeyinde olanlarda daha yaygın görülmektedir. Ayrıca başka bir ruhsal bozukluğu bulunanlarda; özellikle antisosyal kişilik bozukluğu olanlarda normal populasyona göre daha fazla rapor edilmektedir. ETYOLOJİPsikodinamik faktörler: Madde kullanımı homoseksüel impulslara karşı bir savunma veya oral regresyonun göstergesi olarak görülmüştür. Günümüzde ise depresyonun ve bozuk ego fonksiyonlarının bir yansıması olarak kabul edilmektedir. Genetik: Evlatlıklar, kardeşler ve ikizler ile yapılan çalışmalarda, özellikle alkol kullanım bozukluğunun, genetik bir bileşeni olduğu şeklinde ip uçları elde edilmiştir. Reseptör ve reseptör sistemleri: Bu hipoteze göre, bir maddenin uzun süreli kullanımı, hemoestazın devamını sağlamak için bu maddeyi gerektirecek şekilde, beyindeki reseptör sistemlerini değiştirmekte ve tolerans gelişimine neden olmaktadır. Bu yolla bağımlılık oluşmaktadır. Yolaklar ve nörotransmitterler: Madde kullanımı olasılıkla nörotransmitterler aracılığıyla ödül duyumuna (sensation of reward) neden olur. Madde kullanım bozukluğunda olaya karışan nörotransmitterler opioid, katekolamin ve GABA sistemleridir. MADDE KULLANIMI İLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLARI.Madde kullanım bozuklukları Madde bağımlılığı Madde kötüye kullanımı
Madde entoksikasyonu Madde kullanımının yol açtığı deliryum Madde kullanımının yol açtığı kalıcı demans Madde kullanımının yol açtığı kalıcı amnestik bozukluk Madde kullanımının yol açtığı psikotik bozukluk Madde kullanımının yol açtığı duygudurum bozukluğu Madde kullanımının yol açtığı anksiyete bozukluğu Madde kullanımının yol açtığı cinsel işlev bozukluğu Madde kullanımının yol açtığı uyku bozukluğu
(12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan aşağıdaki belirtilerden en az üçünün olması ve klinik olarak bozulmaya yol açması) Tolerans Yoksunluk Amaçlanandan daha çok veya uzun süre madde kullanma Başarısız bırakma/ azaltma çabaları Madde bulmak, kullanmak, etkilerinden kurtulmak için çok zaman harcama Toplumsal, mesleki, sosyal eylemlerde azalma Psikolojik ve fiziksel sorunlara rağmen madde kullanma
(12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan aşağıdaki belirtilerden en az birinin olması ve klinik olarak bozulmaya yol açan madde kullanımı) Sorumlulukları alamama ile sonuçlanan yineleyici madde kullanımı Fiziksel tehlikeli durumlarda yineleyici madde kullanımı Madde kullanımı ile ilişkili yineleyici yasal sorunlar Madde kullanımı ile ilişkili yineleyici toplumsal ya da kişiler arası
sorunlar
Tedavi yaklaşımları maddelere, madde kullanım modellerine, psikososyal destek sistemlerine ve hastaların kişisel özelliklerine göre değişir. Tedavide iki temel hedef vardır. İlk hedef maddeden sakınmadır. İkinci hedef ise hastanın fiziksel, psikiyatrik ve psikososyal iyilik halinin sağlanmasıdır. Tedavide hem psikoterapi hem de farmakoterapiden yararlanılır. Başlangıçtaki detoksifikasyon döneminden sonra uzun süreli bir rehabilitasyon dönemine ihtiyaç vardır. Tedavi boyunca bireysel, aile ve grup terapileri yararlı olabilir. BAŞLICA MADDELER VE GENEL ÖZELLİKLERİPsikolojik bağımlılık yapan; fizyolojik bağımlılık yapmayan maddelerEsrarKannabis, marihuana, haşhiş olarak da bilinir. Başlıca etken maddesi ∆-9-tetrahydrocannabinol (THC)’dur. Genelde sigara şeklinde kullanılır. İntoksikasyon: Öfori, disfori, anksiyete,i şüphecilik, zaman algısında bozulma, yargılama bozukluğu izlenir. Ayrıca gözde kanlanma, ağız kuruluğu, taşikardi, hipoterni gibi fiziksel bulgular olabilir. HalüsinojenlerLSD (Lysergic acid diethylamide), psilocybin, mescaline, harmine ve türetilmiş amfetaminler (MDMA, MDEA, MMDA....) bu gruptandır. Yenerek, emilerek veya sigara şeklinde kullanılırlar. Sempatomimetik olarak etki gösterir ve hipertansiyon, taşikardi, pupilla genişlemesine neden olurlar. Ruhsal olarak algı bozukluklarına neden olurlar. İntoksikasyon: Tetikte olma ve uyumsuz davranış değişiklikleri gözlenir. Algı bozuklukları, paranoid düşünce, depersonalizasyon görülebilir. Fiziksel bulgu olarak pupilla genişlemesi, hipertansiyon, terleme, tremor izlenir. Panik reaksiyonları (bad trip) sıktır. Tedavide destekleyici yaklaşım gerekir. Semptomatik olarak benzodiazepin veya antipsikotikler kullanılabilir. İnhalanlarYapıştırıcılar, benzen, toluen, tiner, vernik,aerosoller bu gruptandır. İntoksikasyonda öfori, anlaşılmaz konuşma, ataksi, halüsinasyonlar, diğer psikotik belirtiler, nefeste koku, taşikardi ortaya çıkar. Uzun süre kullanımı sonucunda ventriküler fibrilasyon, beyin, karaciğer ve böbrek hasarı oluşabilir. Fizyolojik bağımlılık yapan maddelerAlkolKokainKok, blow, cane, freebase olarak bilinir. İnhalasyon yoluyla, sigara veya enjeksiyon tarzında kullanılabilir. İntoksikasyon: Huzursuzluk, ajitasyon, aşırı konuşkanlık, paranoid düşünce, saldırganlık olabilir. Fiziksel belirti olarak taşikardi, hipertansiyon, pupilla dilatasyonu olabilir. Kokain kardiyak komplikasyonlar ve deliryumla ani ölüme neden olabilir. Tedavi semptomatiktir. Tespit etme, benzodiazepin, antipsikotikler, beta blokerler uygulanabilir. Yoksunluk: Kokain açlığı belirgindir. Yorgunluk, suçluluk, anksiyete, depresyon görülebilir ve birkaç günde pik yapar. OpioidlerOpium, morfin, diasetil morfin (eroin, smack, horse), metadon, kodein, oxycodone (percadon, percocet), meperidin, pentozasin vs. türevleri vardır. Droga bağlı olarak sigara gibi oral, İV. ve SC. veya nazal kullanım yolları vardır. İntoksikasyon: MSS depresyonu, solunum depresyonu, bulantı, kusma, anlaşılmaz konuşma, hipotansiyon, bradikardi, pupillerde daralma, öfori, bazen sakinlik görülebilir. Aşırı doz alımında nokta pupiller, solunum ve MSS depresyonu görülür. Tedavi: Yaşamsal işlevler desteklenir. Opioid antagonisti; naloxane (ülkemizde yok) uygulanır. Tedavi metadonla sürdürülür. Yoksunluk: Klinik belirtiler gribe benzer. Anksiyete, göz yaşatması, burun akıntısı, esneme, terleme, insomnia, sıcak-soğuk basması, kramp, kas ağrıları, pupilla genişlemesi, tremor, bulantı-kusma izlenir. Tedavide nesnel belirtiler varsa metadon tedavisi uygulanır. NikotinTütün içilmesi veya çiğnenmesi yoluyla alınır. Nikotin bağımlılığı hızlı gelişir. Tedavisinde tiksindirme tedavisi, nikotin nasal sprey ve sakızları, transdermal nikotin uygulamalarını içerir. Nikotin yoksunluğu, nikotin isteği, irriabilite, öfke, anksiyete, yoğunlaşma güçlüğü, bradikardi, iştah artışı ile belirlidir. Yoksunluk sendromu birkaç hafta sürebilir. Sedatif, hipnotik, anksiyolitiklerBu grupta benzodiazepinler, barbitüratlar, benzer etkili (meprobamat, metakualon, glutethimide, kloral hidrat gibi ilaçlar vardır. Temel özellikleri aşırı dozda MSS ve solunum depresyonu yapmalarıdır. Genellikle bağımlılık birkaç ay her gün ilaç alımından sonra gelişir. Yoksunluk: Yaşamı tehdit edebilir. Bütün sedatif hipnotik, anksiyolitikler birbiri ve alkolle çapraz toleransa sahiptir. UyarıcılarBu grupta amfetamin (amfetamin, dekstroamfetamin, metamfetamin=ice, metifenidat, pemolin) ve amfetamin benzeri (efedrin, fenilpropanolamin, khat, metcathinone=crank) maddeler vardır. Madde kullanım bozuklukları nelerdir?TANIM: Madde kullanım bozukluğu, bağımlılık yaratan her tür maddenin yoksunluk belirtileri gösterecek derecede kullanımıdır. Uyuşturucu madde kavramı, bedene girdiklerinde ruhsal, davranışsal ve bedensel değişikliklere neden olan ve bağımlılık yapabilen kimyasal maddeleri kapsamaktadır.
Madde bağımlılığı ve madde kötüye kullanımı arasındaki ayrım nasıl yapılır?Bağımlılık, bireyin beden ve ruh sağlığını, aile, toplum ve iş uyumunu bozacak derecede sık ve fazla miktarda madde kullanma, madde alma isteğini durduramama olarak tanımlanmaktadır. Madde kötüye kulla- nımı ise, yineleyen sorunlar ve istenmeyen sonuçlara karşın uygunsuz, tekrarlayıcı madde kullanma biçimidir.
Madde bağımlılığının belirtileri nelerdir?İştahında ve uyku düzeninde değişimler gözlemlenmesi, ara ara kriz halinde yemek yemesi, bazen çok fazla uyuması, bazen ise uykusuzluk çekmesi. Kıyafetlerine, saçına ve kişisel bakımına verdiği özenin azalması. Kilo kaybı, gözlerde kızarıklık, iştahsızlık, bulantı ve kusma gibi fiziksel belirtilerin görülmesi.
Madde bağımlılığı hangi hastalıklara neden olur?Kullanıldıklarında fiziksel ve psikolojik tahribata yol açmaktadırlar. Fiziksel olarak bulantı, kusma, karın ağrıları, kabızlık, ishal, mide ve bağırsak spazmlarına/kanamalara ve buna eşlik eden bir dizi hastalıkla birlikte bu yolla gelen ölümlere bile sebebiyet verebilmektedirler.
|